به گزارش پایگاه خبری پزشکان و قانون (پالنا)، بیماری‌هایی مانند آسم کودکان و مشکلات ریوی، بیماری‌های قلبی و عروقی از جمله آسیب‌ها و آثار آلودگی هوا بر جسم ایرانی‌ها و پایتخت نشین‌هاست. بگذریم از بیماری‌هایی که به روان مردم وارد می‌شود و بحثی از آثار زیان بار آلودگی هوا در شکل گیری مشاجره‌ها و نزاع‌های خیابانی هم به میان نمی‌آوریم؛ اما آن‌چه عیان است، افزایش مراجعه به اورژانس‌های بیمارستانی در روزهای تشدید آلودگی هوا در پایتخت و کلانشهرهاست.

حسین کرمانپور رئیس مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در این خصوص در ایکس فارسی نوشت: ‏دقایقی است از یکی از پر ازدحام‌ترین بیمارستان‌های سطح شهر تهران بیرون آمده‌ام. هشداری از این بالاتر که بخش قابل توجهی از بیماران با حملات قلبی ریوی مراجعه نمایند و جوان‌ترها با سردرد و سوزش چشمی که مجبورشان کرده بود بیایند دکتر. علت هیچ چیز نیست جز ‎آلودگی هوا. پس اگر اجباری به خروج از خانه ندارید ‎در خانه بمانید، پنجره‌ها بسته بماند، مایعات به خصوص شیر و لبنیات بخورید و در صورت خروج ماسک بزنید. میوه‌های فصل هم نقش پیش‌گیری محدودی دارند.

مرگ سالانه حدود ۵۰ هزار ایرانی به دلیل آلودگی هوا

محمد رضا ظفرقندی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی روز ۹ آذر ۱۴۰۳ در جلسه مجمع عمومی فرهنگستان علوم پزشکی به فوت سالانه ۴۰ هزار نفر در ایران به دلیل آلودگی هوا اشاره کرد و گفت: پدیده‌هایی مانند آسم کودکان و مشکلات ریوی حاصل این آلودگی است.

وی این آمار را ده روز بعد و در ۱۹ آذر ۱۴۰۳ در همایشی که به مناسبت چهلمین سالگرد تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی و با حضور رئیس جمهوری برگزار شد، حدود ۵۰ هزار نفر اعلام کرد و افزود: ایران سالانه حدود ۵۰ هزار نفر را به دلیل آلودگی هوا از دست می‌دهد و این هزینه انسانی آلودگی هوا است، کل بودجه‌ای که اکنون برای تولید و درآمد نفت در سال ۱۴۰۴ در بودجه قرار دادند، ۱۱ میلیارد دلار است، اما هزینه مالی آلودگی هوا حداقل ۱۲ میلیارد دلار محاسبه شده و برخی محاسبات تا ۲۰ میلیارد دلار هم نوشته‌اند، راجع به آلودگی هوا بررسی کرده و دیدم که نیروی انسانی را که از دست می‌دهیم، چقدر هزینه مالی دارد و گزارش آن را به دولت هم ارائه کردم.

آلودگی هوا تهدیدی برای سلامت و اقتصاد

در گزارشی با عنوان «آلودگی هوا چه بر سر انسان و جامعه می‌آورد؟ راهکار چیست؟» در گروه پژوهشی ایرنا آمده است: آلودگی هوا پس از استعمال دخانیات، دومین عامل اصلی مرگ‌های ناشی از بیماری‌های غیرواگیر محسوب می‌شود و با افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های حاد، مزمن و مرگ در ارتباط است. بر اساس داده‌های کیفیت هوا که سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۱۸ منتشر کرد، حدود ۹۷ درصد از شهرهای با جمعیت بیش از ۱۰۰ هزار نفر در کشورهای با درآمد کم و متوسط، مقادیر غلظت آلاینده‌های هوای آزاد در آنها از حدود استانداردی سازمان جهانی بهداشت بالاتر است.

همچنین در گزارشی با عنوان «آلودگی هوا قاتل سالانه ۳ میلیون نفر در جهان؛ بلایی بزرگ بر سر سلامت و اقتصاد» نیز امده است: که بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی مجموع هزینه اقتصادی مرگ‌های ناشی از مواجهه با ذرات معلق در سال ۱۴۰۰ در شهر تهران به طور میانگین برابر با ۳ میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار است.

نکته کلیدی این میزان خسارت بالا آن است که اگر این مبلغ به جای هزینه کرد برای درمان و خسارت‌های وارده در جهت جلوگیری از انتشار آلاینده‌ها استفاده شود، علاوه بر کنترل پیامدهای مرگ و بیماری منتسب، به بهبود کیفیت زندگی به شکل پایدار و اصولی منجر خواهد شد.

همچنین بر اساس گزارش همین مرکز مجموع هزینه مرتبط با مرگ و میر ناشی از همه علت‌های منتسب به ذرات معلق PM ۲.۵ در ایران برابر با ۱۱.۳ میلیارد دلار برآورد شده است. این مقدار نسبت به سال ۱۳۹۹ بیش از ۹۰ درصد افزایش یافته است. اگرچه طرح‌ها و اقدام‌های مرتبط با کاهش غلظت آلودگی هوا هزینه بردار هستند اما هزینه کوتاه مدت از طریق پیشگیری از مرگ‌های زودرس و هزینه‌های مرتبط با آن قابل جبران است.

دولت چهاردهم به دنبال راهکار بلند مدت برای حل مشکل آلودگی هوا

فاطمه مهاجرانی سخنگوی دولت در نشست خبری اخیر خود در خصوص اقدامات دولت چهاردهم برای حل مشکل آلودگی هوا گفت: آلودگی هوا راهکارهای کوتاه و بلند مدت دارد و برخی راهکارها مانند زوج و فرد کردن تردد یا تعطیلی برخی مراکز، اقدامات کوتاه مدت برای کاهش آسیب هستند. برخی اقدامات مانند خروج ناوگان فرسوده و افزایش کیفیت سوخت در وسایل نقلیه و نیروگاه‌ها و کارخانه‌ها و صنایع، تنوع سبد انرژی و تمرکز بر استفاده از انرژی پاک یکی از راهبردهایی است که در دستور کار دولت قرار گرفته و شناسایی منابع آلاینده و تمرکز بر کاهش آلایندگی نیز مورد توجه دولت است، مشکل آلایندگی هوا یکی از مشکلات زیست در قرن جدید است و بسیاری از کشورها مانند ایران درگیر این مشکل هستند.

وظایف وزارت بهداشت در زمینه پیشگیری از آلودگی هوا چیست؟

وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی علاوه بر داشتن نقش تولیت سلامت، در زمینه هوای پاک نیز وظایفی بر عهده دارد، اما جدا از آن نقش مطالبه گری از سایر دستگاه‌ها نیز در راستای تامین سلامت جامعه بر عهده این وزارتخانه است.

عباس شاهسونی رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در زمینه وظایف این وزارتخانه در زمینه پیشگیری از آلودگی هوا گفت: وزارت بهداشت چهار وظیفه در این زمینه بر عهده دارد که تمام این موارد بر اساس بررسی‌های سازمان محیط زیست انجام شده است.
وظیفه اول شامل تعیین و اعلام شرایط اضطرار آلودگی هوا است. دانشگاه‌های علوم پزشکی در سراسر کشور در این زمینه کارگروه‌هایی دارند و با توجه به وضعیت هوا و گزارش سازمان هواشناسی و شاخص کیفیت هوا و سایر موارد، تشخیص اضطرار را اعلام کرده و درخواست تشکیل کارگروه را می‌دهند.

وی افزود: وظیفه دوم مربوط به محاسبه مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا و هزینه اقتصادی آن است که این اقدام از سال ۱۳۹۶ تاکنون انجام می‌شود. بر اساس آخرین گزارش که مربوط به سال ۱۴۰۲ بوده و در ۵۷ شهر با جمعیت ۴۸ میلیون نفر محاسبه شده، ۳۰ هزار و ۶۰۰ مورد فوتی به دلیل آلودگی هوا رخ داده و هزینه اقتصادی آن نیز ۱۲ میلیارد دلار برآورد شده است.

رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت ادامه داد: وظیفه سوم در زمینه اخذ معاینه فنی موتورخانه‌های مراکز بهداشتی و درمانی و بیمارستان‌ها است که وزارت بهداشت تلاش کرد این موتورخانه‌ها گواهی استاندارد لازم را اخذ کنند و این اقدام تا حد زیادی انجام شده است.

شاهسونی اضافه کرد: وظیفه چهارم در مورد نظارت بر جایگاه‌های توزیع سوخت است که میزان مواجهه افراد و کارکنان این جایگاه‌ها از حدود مجاز شغلی بالاتر نباشد. ۴ هزار و ۲۰۰ جایگاه بنزین داریم که بر اساس ارزیابی صورت گرفته در سال ۱۴۰۲ حدود ۲۴۸ جایگاه مغایر با حدود مجاز شغلی بوده و بر این اساس، ۲ هزار و ۶۲ اخطار برای جایگاه‌های بنزین صادر و ۲۷۴ پرونده جایگاه‌های بنزین به قوه قضاییه معرفی و حدود ۳۰ جایگاه پلمب شده است.

وی افزود: بنزین بخارهایی دارد که هنگام نقل و انتقال یا سوخت گیری در هوا پخش می‌شوند جایگاه‌های بنزین باید بر اساس قانون به طرح کهاب «کاهش، هدایت، انتقال و بازیابی» مجهز باشند. به ازای هر هزار لیتر بنزین که در جایگاه سوخت توزیع می‌شود بخشی از آن بخار می‌شود. این بخارها باید جمع آوری و بازیابی شوند و الزام قانونی در این زمینه برای جایگاه‌ها وجود دارد.

رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت گفت: اگر این اقدام انجام شود میزان انتشار بخار بنزین کم خواهد بود اما در غیر این صورت علاوه بر به خطر افتادن سلامت کارکنان جایگاه‌ها سلامت افرادی که در مجاورت این جایگاه‌ها زندگی می‌کنند هم به خطر می‌افتد. بررسی این موضوع توسط کارشناسان بهداشت محیط و بازرسی از جایگاه‌ها انجام می‌شود. طرح کهاب سال‌هاست که اجرا می‌شود، اما عمده جایگاه‌هایی که جدید الاحداث هستند این طرح را اجرا می‌کنند و جایگاه‌های قدیمی به دلایلی مانند هزینه‌ها این طرح را اجرا نمی‌کنند و وظیفه وزارت نفت است که جایگاه‌های سوخت را ملزم به اجرای طرح «کهاب» کند.

علی رضا رئیسی معاون بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در خصوص وظایف وزارت بهداشت در مورد آلودگی هوا گفت: به عنوان وزارت بهداشت و به عنوان متولی سلامت هدفمان این است که علاوه بر انجام وظایف خود، وظایف سایر دستگاه‌ها را نیز مطالبه و یادآوری و تبیین کنیم. در سال ۱۳۹۶ قانون هوای پاک تصویب شد که بر اساس این قانون به ۲۳ دستگاه تکلیف داده شد و از این تعداد، حدود ۱۱ دستگاه متولی اصلی هستند. بر اساس این قانون ۱۷۴ تکلیف بر عهده این دستگاه‌ها قرار گرفت و انتظار می‌رود که دستگاه‌ها تکلیف‌ها را به درستی انجام دهند.

وی افزود: یکی از تکالیف توسعه حمل و نقل عمومی است و این تکلیف بسیار مهم است زیرا ۶۰ درصد از سهم آلودگی هوا ناشی از سیستم حمل و نقل موتوری است. هم اکنون ۱۲ میلیون دستگاه موتورسیکلت در کشور وجود دارد که از این تعداد ۱۱ هزار دستگاه موتورسیکلت فرسوده است و به عبارتی ۹۰ درصد موتورسیکلت‌های ما فرسوده هستند، از ۱۲ میلیون دستگاه موتورسیکلت ۶ هزار دستگاه موتورسیکلت دارای معاینه فنی است.

عمده‌ترین دلایل آلودگی هوای پایتخت و کلانشهرها

شاهسونی در خصوص عمده‌ترین دلایل آلودگی هوای پایتخت و کلانشهرها گفت: دلایل آلودگی هوا در شهرهای مختلف با یکدیگر تفاوت دارند، به طور مثال عمده‌ترین منابع آلودگی هوا در تهران، وسایل نقلیه هستند. ولی در شهرهایی که صنعتی هستند این دلایل متفاوت است. زمانی می‌توان این موارد را با دقت اعلام کرد که سیاهه انتشار آلایندگی احصا شود تا بتوان به تفکیک گفت در هر شهری کدام منابع باعث آلودگی هوا شده‌اند. آخرین باری که سازمان محیط زیست این سیاهه انتشار آلایندگی را منتشر کرد مربوط به سال ۱۳۹۶ است.

وی افزود: عمده منابع آلاینده هوا در تهران بر اساس آمارهای سازمان محیط زیست، منابع آلاینده متحرک هستند و ۴.۵ هزار تن در سال، ذرات معلق در هوا را تولید می‌کنند. این موضوع هم به دلیل کیفیت نامناسب سوخت و هم فرسودگی وسایل نقلیه است. وظیفه نظارت بر اجرای قانون هوای پاک بر عهده سازمان حفاظت محیط زیست است؛ اما وزارت بهداشت در کنار سازمان حفاظت محیط زیست، نقش مطالبه گری برای حفظ سلامت جامعه را دارد.

علیرضا رئیسی معاون بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز در این خصوص گفت: یکی از دیگر از محورهای موثر در آلودگی هوا کیفیت سوخت است، روزانه از ۱۱۲ میلیون لیتر سوختی که توزیع می‌شود، تنها ۴۴ میلیون لیتر سوخت یورو ۴ است، خودرو عامل دیگر آلودگی هوا است. حدود ۱۳ تا ۱۴ میلیون خودرو در کشور وجود دارد و از این تعداد ۲.۵ میلیون خودرو فرسوده‌اند و میزان تولید آلایندگی بیشتری تولید می‌کنند. همچنین در بحث خرید خودرو با وجود خودروسازان داخلی هم پول و هم سلامتی خود از دست می‌دهیم.

چرا آمار مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا متفاوت است؟

شاهسونی در خصوص دلیل تفاوت آمار مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا گفت: گزارشی که وزارت بهداشت در زمینه مرگ‌های منتسب به آأودگی هوا منتشر کرده به طور میانگین فوت سالانه ۳۰ هزار و ۶۰۰ نفر را نشان می‌دهد. این آمارها میانگین حداقل و حداکثر دارد که حداکثر فوتی‌ها به ۴۸ هزار تا ۵۰ هزار فوتی می‌رسد. از طرفی این آمار که مربوط به سال ۱۴۰۲ است فقط در ۵۷ شهر با جمعیت ۴۸ میلیون نفر محاسبه شده که ایستگاه سنجش و داده‌های معتبر داشتند.

وی اضافه کرد: این مرگ‌های منتسب مربوط به بیماری‌های مختلفی مانند سکته‌های قلبی، سکته‌های مغزی، بیماری‌های مزمن انسداد ریوی و غیره است که مهمترین علت‌های آن بر اساس اعلام سازمان جهانی بهداشت آلودگی هوا است. این محاسبه‌ها بر اساس مدل‌های سازمان جهانی بهداشت انجام می‌شود. همچنین داده‌های وزارت بهداشت غلظت آلاینده‌ها، جمعیت در معرض آلودگی هوا و غیره در این مدل‌ها قرار گرفته و محاسبه می‌شوند.

جمع بندی

آلودگی هوا دومین علت مرگ زودرس در دنیا محسوب می‌شود. از طرفی یکی از مسائل مهم در کشور ما جمعیت است. در کشور ما ۱۴ درصد مرگ‌ها ناشی از سکته‌ قلبی، ۱۴ درصد سرطان ریه، ۱۵ درصد مرگ مغزی و ۱۱ درصد به دلیل بیماری‌های مزمن انسدادی ریه ناشی از آلودگی هوا است.

اگر به موضوع آلودگی هوا به خصوص در تهران و کلانشهرها با فوریت رسیدگی نشود، این معضل به شکل روز افزون رشد خواهد کرد و در سال‌های آینده، مردم را با مشکلات بیشتری در سلامت مواجه می‌کند. درمان‌های مقطعی مانند تعطیلی مدارس و اداره‌ها قطعا در این زمینه اثربخشی مقطعی دارند و باید فکری به حال وضعیت سوخت و کیفیت وسیله‌های نقلیه و سایر منابع آلاینده هوا کرد.